Novi Sad to już nie Bałkany, co najwyżej brama do Bałkanów, stąd można zacząć wyprawę i stopniowo, poprzez Belgrad, zanurzać się w tych zapachach i obrazach. To jest po prostu bardzo ładne cesarsko-królewskie miasto, tętniące świątecznym, przednoworocznym nastrojem – dziś noc wielkich imprez, całe miasto baluje. Bałkańskie są tu grupki Cyganów wałęsające się po mieście, serbska cyrylica widoczna od czasu do czasu, dominujące prawosławie.

Mój węch się stępił, nie dziwi mnie już nic. Ani grupki brodatych popów, w swoich czarnych sukniach płynących przez miasto, ani cerkwie wyglądające zupełnie jak kościoły katolickie.

Nie dziwi już wyśmienite espresso za 1.5 zł.

Ani odkrycie, że moja główna tutejsza potrawa, burek z serem, jest smażona na głębokim smalcu. Dopóki ktoś mi tego nie powidział, nawet nie poczułem.

Przestały mnie dziwić ceny tutejszych alkoholi (bardzo tanie) i noclegów (bardzo drogie). Przywykłem do wszechobecnego dymu papierosowego, do tutejszego pieczywa, jogurtu, sera.

Z obojętnością obserwuję dziesiątki pięknych Wojwodinek maszerujących po Trgu Slobody.

Wieczorami zmeczeni lezymy przed rosyjskim NTW i jakos tez nie rusza mnie, ze jedyne reklamowane produkty to guma Orbit i pigulka Proctoglyvenol (ludzik siadajacy na czerwonym rombiku…)

Nawet Lepper jako prawdopodobny wicepremier tylko smieszy.

Kiedy przestajesz się dziwić, wracaj do domu. Nadmiar wrażeń powoduje, że mózg przestaje reagować na bodźce o zwykłej tutejszej sile. Teraz poruszyłoby mnie chyba tylko tsunami na Dunaju. Trzeba odpocząć, najlepiej w wytłumionym, ciemnym pokoju.

To już prawie meta.

centrum Belgradu

Kafejki internetowe w Belgradzie sa dwie i zadna nie oferuje jakiegokolwiek narzedzia do obrobki zdjec. Sa bardzo profesjonalnie pozabezpieczane, wiec zainstalowanie chocby picasy nie wchodzi w rachube.

Wczoraj przeszlismy chyba z piec kilometrow glownymi ulicami, bo szukalismy miejsca, w ktorym mozna by bylo zjesc na siedzaco. Taka fanaberia. Skonczylismy w jakiejs drogiej knajpie, z kelnerem tak zamaszystym, ze pol pizzy N podal obok mojego lewego buta.

Kuracje dr N (zen-szen + serbskie mocne alkohole) goraco polecam.

Do tej pory znalem muzyke balkanska z tego, jak przetrawil ja Bregovic i czasem z jakichs rzadkich przebitek tu i owdzie. Teraz, po trzech tygodniach moja glowa juz od niej peka… Po takim ladunku tandetnych piosneczek z podkladem elektronicznym (albo i zywym, ale wtedy czesto smierdzi to dancingami, ktore zreszta tutejsza telewizja lubi pokazywac), ktore serwuje sie w autobusach, kawiarniach, na ulicach.. mozna miec dosc. Owszem, czasem trafiaja sie po prostu dobre kawalki, ale bywa tez, ze muzycy lubia sobie poeksperymentowac, a efekty sa rozne. Slyszalem juz balkan music w wersji electronica, rock i smooth-jazz – tego ostatniego nie strawilem, to tak, jakby zjesc puszke szprotek popijajac jogurtem owocowym…

Natomiast nie przypominam sobie, zebym slyszal jakakolwiek tutejsza muzyke, ktora nie bylaby jakos ukorzeniona w stylu lokalnym. Turcy pozostawili po sobie niezwykle silne pietno w tej sferze kultury; co ciekawe, piosenki serbskie czesto do zludzenia przypominaja mi kawalki indyjskie – i to chyba nie jest swiadome nawiazanie, te style czerpia raczej ze wspolnego zrodla. Te wplywy powoduja, ze jak piosenkarka zaczyna spiewac, to od razu pelnym glosem, ktory sam sie jej lamie w kaskady nut (to sie pewnie jakos nazywa, muezzini tak spiewaja). No inaczej nie umie.

Niestety, moja glowa jest zdecydowanie zaprogramowana na melodyke zachodnia. Nie jest wiec dziwne, ze zmeczony tymi arabeskami dzwiekow niemal odplynalem, kiedy dzis wieczorem w kawiarni belgradzkiej uslyszalem trzy stare piosenki Faith No More…

Podgorica…. Wyobraz sobie wies, ktora w latach szescdziesiatych zostala obudowana blokowiskami, dorobiono jej centrum, szerokie ulice, parki i urzedy. A te wies pozostawiono – z pojedynczymi domkami, zagrodami – i nazwano Starym Miastem. Do wojny Podgorica miala jakies 11 tysiecy mieszkancow, teraz ma ponad 100 tys, ten przyrost tlumaczy jej specyficzny charakter. Oczywiscie, wojna tez zrobila tu swoje, Podgorica byla ciezko bombardowana. Tak wlasciwie nie ma po co akurat tam jechac, chyba zeby pojezdzic po okolicach. Klasztor Ostrog, gdzies w chmurach przyklejony do skal, robi duze wrazenie.

Od wczoraj luksusowy apartament w Podgoricy (innych nie ma :/) zamienilismy na zapluskwiony pensjonacik w Novim Pazarze, przy glownym skrzyzowaniu dosc ruchliwego i zywego muzulmanskiego miasteczka. A ferveks po konsultacji z pania dr N zmieniony zostal na sliwowice w polaczeniu z vicksem intensywnie wsmarowywanym w chorego, rano uzupelniony zen-szeniem (potentia plus… dla inwalidow, rekonwalescentow i starcow :P). Pani dr N zaordynowala rowniez sute posilki (faktycznie, kiepsko tu do tej pory jadalem…), z czego udalo sie na razie zrealizowac burka z jogurtem i dwa kawalki czekolady sila wepchniete do ust.

Z przyczyn technicznych zadnych zdjec na razie nie bedzie, nie mam tu jakiegokolwiek programu graficznego.

Poniewaz rano czulem sie nadal nieco niezdrow, stwierdzilem, ze nie bedzie od rzeczy przejechac z Ulcinj do Baru taksowka. Pan taksowkarz, zreszta pierwszy ulczynianin jakiego poznalem, byl bardzo milym, wasatym piecdziesiecioparolatkiem (ech, te slowianskie wasy… chociaz on chyba byl Albanczykiem), wiekszosc dnia przepedzajacym w kafejce pod kwatera, w ktorej spalem. Wiedzial, ze wczesniej bylem w Albanii, wiec kiedy ruszlismy, z wyzszoscia rzucil “in Albania no good driving”, na co mu przytaknalem, nie do konca wiedzac, czy ma na mysli kiepska jakosc drog, czy raczej kierowcow.

Piecset metrow dalej okazalo sie, ze facet tez ma problemy z “good driving”, jesli ma robic rownoczesnie cokolwiek innego niz trzymac rece na kierownicy i drazku a nogi na pedalach. W magnetofonie zaciela sie tasma z Julio Iglesiasem, wiec zaczal walczyc ze sprzetem, przekladac tasme, wylaczac, wlaczac – rownoczesnie slalomujac na prostej drodze od zaparkowanych samochodow do barierki, od czasu do czasu hamujac niemal w kufrze samochodu z przodu. W koncu poddal sie, warknal “fuck it”, zmienil tasme – na nowego Iglesiasa. Jeszcze tylko jakos odlozyc stara kasete na bok – uff, udalo sie – i jedziemy po prostej. Wzglednej, bo trzeba czasem cos zrobic z wycieraczkami, parujacymi szybami, pasami, wlacznikiem swiatel… Na szczescie rzadko przekraczal 70km/h.

I tak otuleni emfatyczno-delirycznem tremolo Julia oraz pojekujacymi dzwiekami saksofonow, godnymi dobrego dancingu w Ciechocinku, szczesliwie dotoczylismy sie do Baru. Nie moglem tam zostac, chociaz to tam mialem tak naprawde trafic – Ulcinj wypadl przypadkiem, jak wiele rzeczy w moich podrozach – wsiadlem w pociag do Podgoricy, w ktorej umowilem sie na randke na jutro rano.

Tymczasem deszcz i mgla wokol, zdjec raczej zadnych nie bedzie, mozna co najwyzej pobrodzic w kaluzach od kawiarni do kawiarni. Od jutra prawoslawne swieta Bozego Narodzenia, czyli cala Czarnogora wraz z Serbia beda nieczynne – a wiec vontrompka takze.

I nie wiem, czy to fervex, czy Julio – ale czuje sie znacznie lepiej.

Ponieważ jestem przeziębiony i, jak się wyraził ojciec Rydzektor, “jakoś dzisiaj nie kontaktuję tak… dobrze”, dziś podrzucam tylko kilka oderwanych obrazków, bo “trzeba siać, siać i zbierać ziarno”.

We Vlore bankomat zapytał mnie, czy na pewno potrzebuję kwitek z potwierdzeniem, bo jeśli nie, to może lepiej niech nie biorę, bo oni tu prowadzą politykę “czystego miasta”. No, od czegoś trzeba zacząć. Zresztą trzeba przyznać, że w odróżnieniu od Indii, w Albanii są śmietniki na ulicach, na głównych ulicach… natomiast podobnie jak w Indiach, śmiecie wyrzuca się potem chyba gdzie popadnie, dzikie śmietniska są dużo bardziej przygnębiającą częścią krajobrazu niż te przereklamowane bunkry.

Po przybyciu do Czarnogóry dostrzegam kilka zasadniczych różnic w porównaniu z Albanią:
– z grubsza rozumiem napisy na ulicach
– jest dużo mniej mercedesów
– kobiety są dużo ładniejsze
– mężczyźni nie śmierdzą zmęczeniem
– wszystko – kawa, burek, sok – kosztuje ein ojro (waluta obowiązująca w Czarnogórze)
– muezzini śpiewają w jakiejś bardziej przyswajalnej skali (a może albańscy po prostu fałszowali?)

Całe Bałkany grają w Counter Strike&39;a. Kafejki tak się nawet reklamują, czasem słowo “internet” jest słabiej widoczne niż nazwa tej gry. Co kafejka – to grupka mordujących się nastolatków.. im chyba naprawdę kładzie się karabin do kołyski, jak napisał Ismail Kadare o Albańczykach.

Alkohol – nie widziałem jeszcze mocno pijanych ludzi; co najwyżej wstawionych. Może mają tak mocne głowy, że tego nie okazują. Pije się głównie piwo, rakiję (ale ją się raczej sączy), czasem wino. Raz, jeszcze w Macedonii, zostałem poczęstowany taką domowo robioną rakiją. Dobra, mocno pali.

Juz od Durres mam wrazenie, ze podróżuję po innym kraju. To znaczy rozpiździaj (nie mam lepszego slowa na to, co widzę) taki sam – tak jak na południu, wszystko tonie w błocku, wokol bunkry i zwały śmieci, ale ludzie są wyraźnie inni. Oczywiście, wciąż kręci się wokół wielu mrukowatych gburów, ale napięcie w powietrzu zdecydowanie opadło, ludzie się usmiechają, spiewają nawet, zagadują, pomagają sami z siebie. Sa życzliwie zdziwieni moją obecnoscią w tym miejscu. Albo polnoc Albanii jest tak inna, albo wczesniej mialem do czynienia z jakims napieciem przednoworocznym, ktore rozładowalo się wraz z salwą tysiaca petrard.

Pada, samochody toną po podwozia w kałużach na żwirowych drogach. W drodze (100km z Durres do Shkoder, prawie 4h) widziałem głównie wielkie rozlewiska i wodę płynaca skądś dokądś. W kościach mam wilgotne zimno, trzeba chyba w koncu spróbowac albanskiej raki.

– Skad jestes?
– Z Polski. Polonia. Poland.
– Aaaa! Wschodnia Europa. To moze jestes tajnym agentem? Ha ha.
– Agentem czego mialbym byc? Ha ha.
– Bo ja wiem.. te wiezienia, terrorysci.. moze szpiegujesz w Albanii? Ha ha.

Wokol wybuchaly kolejne petardy. Mlodzi rozbawieni mezczyzni, jak maruderzy jakiejs wielkiej a przegranej armii snuli sie w grupkach po ulicach miasta, zagarniajac je w te sylwestrowa noc dla siebie. Odpalali kolejne ladunki, wrzucali je pod stojace samochody, przy calkowitej nieobecnosci jakiejkolwiek policji. Za bardzo mnie bylo widac na tej ulicy, za duza szansa, ze ktos mi w koncu wrzuci petarde do kaptura. Szybko zrobilem niezbedne zakupy i schowalem sie z butelka lokalnego wina (Aulona!) w pokoju.

W telewizji albanskiej jakies kuso ubrane Mikolajki tancza rokendrola, potem na innym programie przeglad wydarzen 2005. Wydarzenia w Albanii wygladaja jak kronika kryminalna, i to kronika zgonow. Poza tym wybory, w ktorych Albanczycy wybrali na premiera kolesia, ktory 8 lat wczesniej rozwalil panstwo wspierajac wesole piramidy finansowe. W wydarzeniach na swiecie sa! polskie akcenty! – bialo-czerwone flagi na pogrzebie papieza, Ebi Smolarek strzelajacy gola w Bundeslidze i Dudek broniacy karnego. Potem troche lokalnego hip-hopu, jou – koledzy w dwoch czapkach na glowie – cos tam rymuja o Kosowie – jou. I jeszcze Benny Hill w dubbingu wloskim z albanskimi napisami.

Pojedyncza energooszczedna zarowka pod sufitem to troche za malo, zeby dluzej poczytac coraz mocniej wciagajaca “Przeszlosc pewnego zludzenia”. Spac. Rano o 5:30 trzeba sie jakos podniesc i zlapac autobus do Durres, wydobyc sie w koncu z Vlore.

Udalo sie, dzis Durres a jutro Szkodra. A potem koniec etapu albanskiego. Duzo do przerobienia pozostalo mi w glowie.

Poranny spacer po blotnistych wzgorzach nad Vlore zakonczyl sie nieco szybciej, niz poczatkowo planowalem. Na koncu drozki zostalem otoczony przez cztery zjezone kundle, ktore warczac i szczekajac biegaly wokol mnie, zmniejszajac stopniowo dystans. Poniewaz nie chcialem im zrobic krzywdy, wycofalem sie z godnoscia.

Kolejny pomysl tez wypalil inaczej, niz zaplanowalem. Wynajalem pana taksowkarza, bo chcialem pojechac do Aulon – znalazlem na mapie jakies ruiny o tej nazwie. Pan ochoczo sie zgodzil i zaprosil mnie do swojego mercedesa; powinienem poczuc watpliwosci, kiedy szybko zgodzil sie na 500 lekow… niemieckim gruchotem w rytmie russkowo disko (ty nie sierdzis’ na mienia, ty smatri w moje guaza) pojechalismy na poludnie. Cos mnie tknelo, bo wydawalo mi sie, ze Aulon jest na polnoc… po kilometrze pan zaczal jakos podejrzanie zwalniac… az zatrzymal sie przy rowerzyscie, zeby w koncu zapytac o droge. Ten mu cos zaczal goraczkowo tlumaczyc (oni tu wszyscy strasznie krzycza…), zawrocilismy – pomyslalem – spokojnie, juz wiadomo, ktoredy jechac. Niestety, kilometr w druga strone i znow hamowanie i znow pytanie przechodniow… poniewaz nie umialem wytlumaczyc ani po albansku ani po wlosku, co to jest Aulon i gdzie to jest, zaczelismy wspolnie z panem kabdrajwerem szukac jakichs anglojezycznych osobnikow w knajpach przydroznych. Bezskutecznie. Podziekowalem za wspolprace, ustalilismy jakies niewielkie wynagrodzenie (nafta! nafta! za niekompetencje nie powiniem nic placic, ale pan zaczal byc agresywny) i rozeszlismy sie w swoje strony.

Widzialem kilka barow o nazwie “Aulona”, nawet szkole jazdy… i jakas agencje ochrony.. potem dowiedzialem sie z niezawodnego gugla, ze tak sie za czasow przedrzymskich nazywalo Vlore. Mysle sobie, ze takie ruiny powinny byc jakas atrakcja lokalna… Ale pan taksowkarz o nich nawet nie slyszal. I nikt z napotkanych mieszkancow.

Vlore – miasto twardzieli w skorzanych kurtkach, niekompetentnych taksowkarzy i innych spoconych facetow, szukajacych latwego zarobku. Lotto, poker, zaklady pilkarskie. Salony bingo, a w kazdym kilkudziesieciu starych i mlodych wsluchujacych sie w numerki. Cala Albania to setki i tysiace punktow oferujacych latwa nadzieje naiwnym, a to miasto chyba w tym przoduje. Teraz rozumiem, czemu wlasnie we Vlore wybuchly najwieksze zamieszki po upadku piramid finansowych w 1997. Klimat glupiego cwaniactwa unosi sie w powietrzu.

Tu sie trzeba znalezc, pobyc, zobaczyc, poczuc zapachy. Takze po to, zeby znalezc odpowiedni dystans do swojego otoczenia, zeby miec jakas skale, na ktorej mozna umiescic chocby Polske. To taki intelektualny obowiazek – wiedziec, o czym sie mowi. To nie jest dobre miejsce ani do zycia, ani do wypoczywania, wiec jesli bardziej odpowiada ci stan pol-zamroczenia od calodniowego pociagania drinkow ze szklaneczek z parasolkami, jedz nad Morze Czerwone, albo lepiej na Riwiere, tam rzadziej wybuchaja bomby, w kazdym razie – nie do Albanii, to kiepski kurort.

Utknalem przypadkiem w tym dziwnym i niezbyt przyjaznym miescie, powodz nie dala mi zjechac do Gjirokastry. Czas juz kierowac sie na polnoc. Kierowcy na przystanku smialo twierdza, ze w Nowy Rok jakies autobusy stad odjezdzaja. Mam nadzieje, ze tak samo rozumiemy slowo “domani”.

– Ke ora domani cze l’autobus per Dżirokaster?
– Seven.
– Faleminderit.

To było wczoraj wieczorem w hotelu.

Dziś rano autobus był, ale o ósmej. Dojechał do granic Beratu i został zawrócony telefonem do kierowcy. W nocy trochę popadało i południe Albanii jest odcięte, nie da się przejechać pewnego istotnego mostu. Rzeczka w Beracie sięgnęła do poziomu jezdni. Autobus wrócił na miejsce parkingowe – ku ogromnej frustracji pasażerów – a ja impulsowo wsiadłem do akurat odjeżdżającego autobusu do Vlore.

Nic nie wiedziałem o Vlore – i nadal nie wiem – poza tym, że to port nad Adriatykiem, mój wyśmienity przewodnik milczy o tym mieście, ale wikipedia pewnie nie, co zaraz sprawdzę. Zostanę tu już na Nowy Rok, potem zacznę się powoli piąć na północ, Durres, Szkodra, potem już Czarnogóra. Gjirokaster i Saranda – nie tym razem, może kiedyś będzie bardziej sprzyjający czas.

Słońce oślepia, przechadzam się w rozpiętej kurtce i lekkiej bluzie. Pachnie tu morzem, ale na razie nie wiem nawet, w którą stronę do niego iść. Za to internet znalazłem bardzo szybko, ale jak się zapomina o zapłaceniu podatków – a potem nadchodzi olśnienie, to determinacja w poszukiwaniach bardzo wzrasta…

Albania to trudny kraj. Będę musiał wszystkie wrażenia na spokojnie poukładać sobie w głowie i zebrać przemyślenia, ale wiem na pewno, że lepiej czułem się w Macedonii. Atmosfera była inna, mniej napięta, nie było czuć zapachu agresji i walki. Kilka razy zostałem tu ewidentnie oszukany, co prawda na niewielkie kwoty, ale każdy taki przypadek jest irytujący. To trochę takie Indie – chaos może jeszcze większy, bo brak tu trzymającej wszystko w karbach biurokracji – ale bez indyjskiego kolorytu i zapachu.

Natomiast za pewnymi klimatami – podobnie jak za indyjskimi – będę po powrocie bardzo tęsknił.

Przed odjazdem autobusu pijąc w kawiarni poranne makjato obejrzałem sobie w tv albańską reklamę. Młoda pani wchodzi do salonu fitness, przebiera się, dwie inne panie na stepperach patrzą na nią z wyraźnym podziwem, jedna z nich mówi (domyślam się): “och, ale jak udało ci się osiągnąć tak zgrabną i powabną figurę”, na co tamta odpowiada “ach, dzięki temu”, otwiera plecak treningowy i wyjmuje z niego… litrową butelkę oleju słonecznikowego… Nie, Albańczycy, podobnie jak Hindusi, nie mają wyczucia ironii czy absurdu. Im to po prostu tak wychodzi.

Kliknij na miniaturce żeby powiększyć w nowym okienku.

Piramida Envera w centrum Tirany wygląda jak sen architekta z końca lat osiemdziesiątych o domu towarowym w miasteczku typu Garwolin czy Mława (przepraszam Garwolin i Mławę). Zresztą już dawno straciła funkcję mauzoleum, była nim może z 5 lat. [korekta: nie była nim w ogóle…] Kilkanaście lat po przewrocie i obaleniu resztek komunizmu śladów po Hoxhy jest niewiele, w muzeum historii Albanii jedyne jego zdjęcie, jakie znalazłem było… negatywem. Piramida jest teraz centrum handlowo-wystawienniczym, a w tych dniach wystawiane są tam produkty spożywcze, przeważnie włoskie. Albania żyje z Włoch, ludzie tam emigrują do pracy, albańskie przedsiębiorstwa we Włoszech skutecznie konkurują z takimi potentatami jak Camorra czy ‘Ndrangheta. Po Tiranie jeździ mnóstwo drogich sportowych samochodów na włoskich numerach. Ciekawe, czy zawieszenia remontują jeszcze tu, czy już po powrocie do Bari czy Neapolu.

Zdjęcie jest dzisiejsze, ale poszedłem tam już wczoraj wieczorem; po drodze prawie wpadłem do metrowej głębokości studzienki telefonicznej, otwartej i zupełnie nieoznaczonej na nieoświetlonej ulicy; oczywiście moja wina, bo idąc po ulicy w Tiranie nie powinienem czytać smsów od N.

Przed wejściem do mauzoleum, błyszczącego wesołymi, świątecznymi lampkami kręcił się tłumek w czarnych skórzanych kurtkach, a z wielkiego głośnika Bob Dylan śpiewał “Knockin’ on Heavens Door”… sam bym tego nie wymyślił w swoim siekierkowskim barłogu… Co więcej, kiedy wychodziłem, John Fogerty darł się “I Put a Spell on You.. Beacuse You’re Mine”…

W hotelu okazało się, że mój pokój jest umieszczony dokładnie nad salonem bingo. Do snu ukołysał mnie hipnotyczny męski głos, recytujący kolejne albańskie numerki…